Veilig thuis?! Geweld achter de voordeur (Huiselijk geweld 1)

Een situatieschets
Een situatieschets Annemarie is 32 jaar. Ze is 6 jaar getrouwd met Kees. Het echtpaar heeft twee kinderen. Annemarie heeft te maken met geweld in haar relatie. Kees slaat haar, vaak nadat hij denkt dat zij kritiek op hem heeft en ze daarover ruzie krijgen. Soms komt het slaan voor haar totaal onverwachts. Dat is zo anders dan Annemarie ooit van Kees verwachtte. Ze trekt zich in zichzelf terug, houdt afstand en is naast haar verdriet ook boos. Na zo’n uitbarsting is Kees altijd erg berouwvol en zorgzaam voor Annemarie en de kinderen. Hij lijkt het weer ‘goed’ te willen maken. Dat verwart Annemarie erg. In de loop van de jaren is het slaan heviger geworden, vooral na de geboorte van hun jongste kind. Annemarie is steeds meer op haar hoede. Ze is bang dat Kees zich ook aan de kinderen zal vergrijpen. Over deze gevoelens en gedachten praat Annemarie niet met Kees uit vrees voor zijn reactie. Ze hoopt dat Kees, die een moeilijke jeugd kende, zal veranderen mede door haar aandacht en liefde.

Een groot probleem?!
In 2005 zijn 57.000 aangiftes van huiselijk geweld bij de politie gedaan! De daders van huiselijk geweld zijn in 98 procent van de gevallen man, vooral in de leeftijd van 25 tot 55 jaar en 75 procent van deze mannen is geboren in Nederland. Twee derde van hen valt in herhaling. Ruim 2500 kinderen onder de 18 jaar zijn slachtoffer van huiselijk geweld en ongeveer eenzelfde aantal is getuige van dit geweld. Deze indrukwekkende cijfers zijn waarschijnlijk nog maar het topje van de ijsberg.
Uit onderzoek blijkt ook dat huiselijk geweld in driekwart van de gevallen lichamelijk geweld en psychisch geweld betreft. De derde categorie van omvang is bedreiging. Stalking en seksueel geweld komen het minste voor.
Van de ruim 13.000 geregistreerde slachtoffers is 76 procent vrouw, waarvan ruim de helft van de slachtoffers in de leeftijd tussen de 25 en 45 jaar is. Bij seksueel geweld ligt de leeftijd heel anders: 43 procent van deze slachtoffers is jonger dan 18 jaar.
Per jaar worden in Nederland naar schatting 80.000 vrouwen slachtoffer van ernstig huiselijk geweld en 100.000 kinderen zijn jaarlijks getuige van geweld.

Net als bij andere problemen zoals incest, fraude en echtscheiding, denken we vaak dat huiselijk geweld niet in onze eigen omgeving voorkomt. We verwachten dat het vooral voorkomt in de achterstandswijken of bij allochtonen. Dit is echter een mythe. Huiselijk geweld blijkt overal voor te komen en vaker dan we denken. Anders verwoord: geweld zit in ons. Wie heeft als ouder niet de ervaring dat je kind het bloed onder je nagels vandaan haalt, dat je haar wel achter het behang wilt plakken. Wie heeft nooit een klap verkocht of harder geschreeuwd dan hij/ zij eigenlijk achteraf gewild had? Kortom, huiselijk geweld is heel dichtbij.

Wat is huiselijk geweld?
De gangbare definitie van huiselijk geweld is gemakkelijk: alle geweld dat in huiselijke kring plaatsvindt is huiselijk geweld. Het gaat dan om twee dingen: de huiselijke kring en het geweld. Er zijn drie vormen van geweld: verbaal, lichamelijk (fysiek) en seksueel geweld.
Bij verbaal geweld probeert de dader door woorden zijn macht te misbruiken om zijn eigen wil op te leggen aan de ander. Dit gebeurt tegen de wil van de ander. Het kan ook zijn dat de dader zijn verbale overmacht gebruikt om de ander te bedreigen en te beschadigen.
Fysiek geweld lijkt op verbaal geweld. Met dit verschil dat de dader hierbij fysiek macht uitoefent.

Wie zijn er betrokken bij huiselijk geweld?
Traditioneel wordt bij huiselijk geweld vooral gedacht aan volwassen mannen en vrouwen. De man is veelal de dader en de vrouw het slachtoffer. Dit is ook vaak het geval. Aan de andere kant moeten we niet onderschatten hoeveel ouders geconfronteerd worden met geweld dat hun kinderen op hen uitoefenen. Geweld is ook zo gewoon geworden, op tv of in allerlei wrede, soms mensonterende computerspelletjes. Vaak vinden jongeren hierin voorbeelden in de wijze waarop geweld kan worden vormgegeven.
Een veelvoorkomende vorm is geweld van ouders naar kinderen. Bijvoorbeeld fysiek geweld, het slaan van kinderen, maar ook het meer subtiele geweld van een oude moeder die haar kinderen moreel aan zich probeert te binden, daarbij appellerend op schuldgevoelens, mogelijk ondersteund met geboden uit de Bijbel.
Geweld komt vaak heel zwaar en massief over. Het kan echter heel subtiel tot uiting komen in maatschappelijke verbanden zoals in gezin en kerk. Zoals de man die het ‘recht op het lichaam van zijn vrouw’ opeist. Mannen uiten hun agressie meer dan vrouwen in hun seksuele wensen. ‘Men mag het lichaam elkaar niet onthouden’. Met een beroep op de Bijbel legt een mishandelende ouder soms zwijgen op aan het kind. In feite is ook dat een vorm van geweld op basis van grote morele druk. Dit kan aanleiding geven tot woede, depressiviteit en opnieuw geweld. Vaak zien we dan ook dat daders slachtoffer waren.

Hoe ontstaat huiselijk geweld…
R. Wileman en B. Wileman¹ beschrijven een ‘cirkel van geweld’. Deze cirkel laat zien hoe huiselijk geweld ontstaat. Bij elke vorm van huiselijk geweld zijn er bepaalde gebeurtenissen, 'stappen’, die zich steeds herhalen. We zullen de stappen nader toelichten. U kunt deze stappen ook terugvinden in de situatieschets.

Een ‘cirkel van geweld’
1. Spanningsopbouw – onenigheid zonder oplossing
2. Snel opgefokt – controle, angst, onderwerping, aanstekelijke woede
3. Explosie – zelfgenoegzame woede
4. Wroeging – rechtvaardiging, bagatelliseren, schuld
5. Terugtrekken door het slachtoffer
6. Terugverdienen – beloften, hulpeloosheid en dreigen
7. Wittebroodstijd – wederzijdse afhankelijkheid
8. Spanningsopbouw enzovoorts

Het begint met spanning die er in een relatie is (1). Vaak gaat het om teleurstelling. Omdat het allemaal in het huwelijk toch anders loopt dan men graag had gezien. Dit geldt zowel voor de man als de vrouw. Aan verwachtingen en wensen die men heeft, wel of niet terecht, wordt niet voldaan. Hierbij kun je denken aan verwachtingen en wensen ten aanzien van de rolverdeling of verschillen in de beleving van seksualiteit. De echtgenoten merken dat er verschillen zijn en ervaren barsten in hun ideaalbeeld. Als echtgenoten hierover niet met elkaar in gesprek gaan, maar zich terugtrekken of boos reageren, levert dit spanning op in de relatie. Er ontstaat onenigheid (2) en ze hebben de mogelijkheid niet om de onenigheid op een goede manier op te lossen. Door de kritiek die men voelt ten aanzien van elkaar neemt de spanning toe. Deze spanning kan leiden tot verbaal of fysiek geweld (3). De ervaring leert dat als er eenmaal sprake is van geweld in de relatie de drempel om opnieuw tot geweld te komen lager wordt. Men raakt er als het ware aan gewend. Partners die zelf al snel ontvlambaar zijn komen uiteraard eerder tot geweld. Dit komt vaak omdat de dader zelf slachtoffer is geweest, maar ook omdat de dader vindt dat de ander zich moet onderwerpen. De dader wil de controle houden over de ander en/ of de situatie.

Vervolgens is er sprake van wroeging (4). Er worden allerlei spijtbetuigingen gedaan, soms met beloftes dat het nooit meer zal gebeuren, dat het echt een unieke situatie was en dat het eigenlijk allemaal wel meeviel. Misschien komt er een attentie aan te pas om het slachtoffer weer over de streep te trekken. Beloften, goedmakers en goedpraters. Het geweld wordt ermee overdekt door het tegendeel.
Het slachtoffer trekt zich van de ander terug en denkt (5): zo’n vervelend mens is het nu ook weer niet, kijk eens hoe hij/zij zich voor me uitslooft. Misschien heb ik het toch allemaal wat overdreven. Was ik nu maar niet naar mijn ouders of predikant gegaan. Ik ga me er haast schuldig van voelen!
De dader doet zijn best en bagatelliseert (6). De realiteit wordt vaak ‘geweld’ aan gedaan. Het slachtoffer dat zich aanvankelijk terugtrok wordt gewonnen door de dader. Ook soms met dreigen!

Na deze fase zien we vaak een fase van wederzijdse afhankelijkheid (7). Een soort wittebroodsweken waarbij alles weer koek en ei is. Het paar kan niet zonder elkaar, praat niet over wat er gebeurde dan in termen van toeval, het kon blijkbaar even niet anders. Totdat er weer een barst ontstaat in het ideaal, in de opgebouwde fantasie. Dan begint de cirkel weer van voren af aan te draaien. En laten we niet denken dat het om uitzonderlijke situaties gaat! De cijfers spreken andere taal.

¹ (1997, Domistic Violence: a victim’s guide)

Harrie Fokkens en Antonie van Schothorst
(Harrie Fokkens werkt 12 jaar bij Eleos als psychotherapeut en is lid van de CKG te Zwolle. Heeft u vragen naar aanleiding van dit artikel, dan kunt hem bereiken via nr. 038-4230300 (Eleos, vestiging Zwolle). Antonie van Schothorst is lid van de kerk van Utrecht-West en is huisarts in opleiding. In een volgend artikel zullen ze verder ingaan op de gevolgen, de signalen en hulpverlening bij huiselijk geweld. Het derde artikel zal gaan over de gevolgen van huiselijk geweld voor het geloofsleven en de rol die het pastoraat hierin kan spelen.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen