Eenzaamheid

Wat is de oorzaak van de toenemende eenzaamheid? Er wordt gewezen op de vergrijzing van de Nederlandse bevolking, maar volgens mij is er meer te noemen dan de vergrijzing. Het is bekend dat ook onder de young professionals – dus in de leeftijd 30-45 – eenzaamheid toeneemt. Er is iets anders aan de hand en één van de redenen moet haast wel zijn: de grotere verbanden boeten in aan betekenis. Als kerk maken we ons zorgen over teruglopende ledentallen, maar laten we niet vergeten dat dit verschijnsel breed aan de orde van de dag is. Het is – zo bleek onlangs – steeds moeilijker mensen te vinden voor het werk in de gemeenteraad. En ook vakbonden, omroepverenigingen en politieke partijen merken dat het minder eenvoudig is leden vast te houden, laat staan te werven. De mens van vandaag hecht aan zijn individualiteit en legt zich niet graag vast. Daarmee is een stuk samenhang uit onze maatschappij weggeslagen en dat heeft gevolgen voor eenzaamheid.

Het is niet goed …
Wie zich de vraag stelt of de Bijbel ook iets zegt over eenzaamheid, ontdekt een aantal interessante zaken. De eerste keer dat we in de Bijbel horen zeggen dat iets in de ogen van de Here God nìet goed is, is in Genesis 2: 18. Steeds heeft aan het einde van de scheppingsdagen geklonken dat het goed was, maar nu is er iets niet goed. En waar gaat het dan om? Om het alleen-zijn van Adam. ‘Het is niet goed dat de mens alleen zij’. En dan wordt Eva aan Adam gegeven als hulp tegenover.
Vervolgens zie je dat in Genesis 11 er verwijdering – en dat lijkt me een belangrijke stap op weg richting eenzaamheid – tussen de mensen ontstaat na de torenbouw in Babel. Ik houd daaruit vast dat er een verband is tussen de verwijdering tussen mensen en de breuk met de HERE God, die in Genesis 3 al beschreven wordt en in Genesis 11 opnieuw wordt onderstreept.
In de evangeliën zien we steeds weer dat de Here Jezus mensen in een gemeenschap (terug)plaatst. Denk eens aan de bloedvloeiende vrouw van Markus 5: twaalf lange jaren was zij uitgesloten uit de gemeenschap: onrein door haar ziekte. Zij geneest door Jezus aan te raken, maar Hij laat haar niet terugzakken in de anonimiteit, Hij neemt tijd om haar te laten vertellen wat er met haar gebeurd is, zodat de omstanders het terdege horen. Of wat te denken van de melaatsen die door Jezus genezen zijn en zo door Hem bevrijd zijn uit hun isolement, waar ze vanwege hun ziekte in terecht waren gekomen. Zo’n korte blik in de Schrift maakt één ding helder: eenzaamheid is niet iets van God. Integendeel: Hij plaats mensen in een gemeenschap.

Gemeenschap in het Johannesevangelie
Nu moeten we er goed opletten dat we niet aan de oppervlakte blijven steken. Voor we het weten, zien we voorbij aan het geheim van samenleven dat de Bijbel ons onthult. Om helder te maken wat ik bedoel, ‘zoom’ ik even in op het evangelie naar Johannes. Ik denk dan eerst aan de Samaritaanse vrouw uit Johannes 4. Op het heetst van de dag gaat zij water putten – en al zegt de evangelist het niet, je kunt toch bijna niet om de gedachte heen dat zij dat doet om de mensen te ontlopen. Er zal wel over haar gekletst zijn vanwege haar levensstijl. Om de praatjes te ontlopen, gaat ze water putten op het moment dat er verder niemand is. Nadat Jezus met haar gesproken heeft, stormt ze vol vreugde terug naar de stad en roept haar stadsgenoten erbij. Als Jezus haar verleden heeft blootgelegd en haar ondanks dat verleden toekomst heeft toegezegd, kan zij rechtop terug de stadsgemeenschap binnen. Opvallend wat ze dan zegt: ‘Kom mee en zie een mens die mij gezegd heeft alles wat ik gedaan heb, zou deze niet de Messias zijn?’ Als Jezus over haar verleden begint, is dat niet bedreigend, maar bevrijdend.
Aan het einde van het evangelie zien we de Here Jezus in gesprek met Petrus. Tot driemaal toe vraagt Jezus hem: ‘Simon, heb je mij waarlijk lief?’ Zo wordt de verloochening van Petrus door Jezus zelf ter sprake gebracht. En Petrus wordt door Jezus er toe gebracht om het niet meer over zichzelf te hebben, maar om zijn houvast te vinden in Jezus’ woord: ‘Here, Gij weet alle dingen, Gij weet dat ik u liefheb!’ Zo wordt Petrus door Jezus teruggebracht in de gemeenschap van de discipelen: zijn verleden is besproken en hij heeft een nieuwe toekomst gekregen.
Ten slotte: het is veelzeggend dat Jezus in het Johannesevangelie vanaf het kruis Johannes en Maria aan elkaar geeft als moeder en zoon. Hij is het die hen samenbrengt en zo ontvangen zij elkaar ook: Jezus staat er als het ware voor altijd tussen. Vanaf het kruis verbindt Hij mensen en dat betekent dat de eenheid altijd te maken heeft met het werk dat de Here Jezus is komen doen. De gemeente ontstaat rond het kruis en moet dat niet vergeten.

Gemeenschap van zondaren
Zo zien we dat het opheffen van eenzaamheid in de Bijbel steeds samenhangt met het wegnemen van een verleden, van schuld. Bewust zeg ik het zo, omdat het hier nauw luistert. Je kunt niet zeggen dat eenzaamheid en zonde rechtstreeks samenhangen. Maar eenzaamheid is wel een gevolg van de gebrokenheid van de goede schepping. Dat betekent dan dat de boze er als de kippen bij zal zijn om eenzaamheid in stand te houden. Niet voor niets is zijn naam in het Grieks diabolos en dat betekent ‘uiteenwerper’: wat één is werpt hij uit-één. Hij zal graag mensen isoleren. Hoe? Door hen te doen geloven dat voor hen geen plaats is bij de HERE God, binnen de gemeente van Christus. Door hen stil te zetten bij hun verleden en hun voor te houden dat voor deze dingen geen vergeving is. Hij vertekent Gods vriend’lijk aangezicht tot een streng en afwerend gezicht – zo is hij begonnen (Gen. 3!) en zo werkt hij nog altijd. Zo tracht hij te verhinderen dat een eenzaam mens vergeving en vrede vindt binnen de gemeente van Christus.
Waar we dit weten, dienen we er binnen ons kerk-zijn rekening mee te houden. Wij geloven dat de kerk de gemeenschap der heiligen is. Maar we zien dat toch niet altijd? Durven wij een gemeenschap van zondaren te zijn? Een plaats in deze wereld waar we ons niet mooier hoeven voor te doen dan we zijn, maar waar we het masker kunnen laten zakken, omdat het hier niet bedreigend is om te spreken over wie ik ben en wat ik gedaan heb. We spreken binnen de kerk over van alles: we doen gaventests, zoeken naar Gods plan met ons leven, ervaren geestelijke groei – en dat is allemaal belangrijk. Maar vergeten we soms niet al te gemakkelijk dat we ten slotte weinig meer zijn – en weinig meer moeten willen zijn – dan een gemeente van zondaren rond het kruis? Is er binnen ons kerkelijk bedrijf ruimte voor de onvrome? Voor de zondaar? Hoe zal hij zich voelen als hij mensen om zich heen hoort spreken over de ene diepe ervaring na de andere? Hij zal bevestigd worden in wat hij al dacht: dat al deze mooie dingen voor hem niet zijn. Het lijkt me daarom van belang dat binnen de gemeente van Christus gesproken wordt over de nood van ons leven. Nu besef ik wel dat het dan nauw luistert. Voor je het weet ontspoor je en komt toch nog weer de mens centraal te staan. Maar een echt gesprek, van hart tot hart dat afgesloten wordt met een gebed tot Hem die alles van ons weet – en toekomst voor ons heeft; wat kan dat een opluchting geven. Dat kan de weg naar de gemeenschap openen voor een eenzaam mens. Christus brengt geen vromen samen, maar zondaren.

Ten slotte: ik besef goed dat in dit stuk slechts op één aspect van eenzaamheid ingegaan is. De problematiek is breder en dieper. Misschien zegt u wel: hou op, ik weet er alles van! Maar ik hoop dat de conclusie geldt voor de breedte van de problematiek: dat de gemeente van Christus in deze wereld een plaats is waar wij maskers kunnen laten zakken en samen stil worden rond het kruis van Hem die ons samenbrengt. Echt samenbrengt en de eenzaamheid opheft.

C.C. den Hertog
(Ds. C.C. den Hertog is predikant te Surhuisterveen.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen