Hebben wij iets te willen?

Citaat:
Het Rijk van God brengt zijn kinderen voort, het is niet zo dat de kinderen het Rijk Gods voortbrengen.

Wie:
Martin Luther (10 november 1483 – 18 februari 1546)

Waar:
Luther schrijft deze woorden in zijn beroemde boek tegen Erasmus: De servo arbitrio (over de onvrije wil).

Wanneer:
Dit boek van Luther verschijnt in 1525.

Kunt u iets zeggen over de aanleiding voor Luther om deze woorden te schrijven?
Luther publiceert zijn boek over de geknechte wil in 1525; een enorm druk jaar voor Luther. Hij is op dat moment verwikkeld in allerlei kwesties die zijn aandacht opeisen. De boerenoorlog is aan de gang met op de achtergrond de radicale ideeën van Thomas Münzer – de reformatie werd bij Münzer een soort revolutie, waarbij het nauwelijks meer ging om de vrijheid van het evangelie, maar om een andere vrijheid. Tegelijk was net de strijd rond het avondmaal ontbrand. En bovendien was het ook nog eens het jaar waarin Luther trouwde met zijn Käthe. Ondanks al deze dingen die zijn aandacht opeisten vond Luther het van belang antwoord te geven aan Erasmus. Erasmus had in een boek dat een jaar hiervoor verschenen was betoogd dat de menselijke wil vrij was om zich op het eeuwig heil te richten. Voor Luther was het helder dat Erasmus hiermee het allesbeslissende punt aansneed, n.l.: Wordt een mens door God gered uit genade alleen, of is God uiteindelijk nog afhankelijk van het al dan niet willen van de mens? Voor Luther was het duidelijk het eerste: alleen door genade wordt de mens gered. Dit was voor hem onopgeefbaar, want alleen zo kun je als mens zeker zijn van je heil. Het boek waarin Luther deze dingen schrijft, heeft hijzelf tot zijn belangrijkste werken gerekend.

Wie was dan Erasmus dat Luther zich zo druk maakte om diens boek?
Erasmus was dé humanist bij uitstek. De Reformatie vond plaats in nauw verband met de opkomst van het humanisme; veel geleerden en wetenschappers grepen terug op de vroege bronnen van onze cultuur. Erasmus was één van de vooraanstaande wetenschappers van zijn dagen. Hij gaf een Griekse tekst van het Nieuwe Testament uit, waarmee hij de stoot gaf tot een terugkeer naar de bron van het geloof: de heilige Schrift. In de Rooms-katholieke traditie was namelijk de vertaling van de Bijbel in het Latijn – de zogenaamde Vulgata – de gezaghebbende Bijbeltekst. Die vertaling rammelde hier en daar en gaf mede daardoor ook aanleiding tot onder andere de leer aangaande Maria.
Vanuit het reformatorische kamp heeft men gehoopt dat Erasmus ook daadwerkelijk de kant van de Reformatie zou kiezen, maar in het dispuut met Luther werd duidelijk dat op het beslissende punt – namelijk de visie op de mens en diens vermogens – de wegen uiteengingen.

U beweert daarmee dus dat in de mensleer een fundamenteel punt zit van de Reformatie?
Ja – Rome had de mens verteld dat hij zelf het heil moest verdienen en dat hij dat ook kon en Erasmus had hiermee niet gebroken, zoals Luther gehoopt had. God rechtvaardigt de zondaar, zo had Luther ontdekt, en niet die mens die al stapje voor stapje dichterbij God gekomen is. Over heel het handelen van de mens gaat het scherpe oordeel dat het niet anders is dan zonde, tenzij God hem bevrijdt en rechtvaardigt.

In dat kader past ook de bovenstaande uitspraak. In de theologie van Erasmus wordt de mens ten diepste teruggeworpen op zichzelf, en moet de mens op eigen kracht het koninkrijk tot stand brengen. Het Rijk van God is daarmee resultaat van menselijk handelen. Luther zet hier een streep doorheen. Wij mensen brengen niet het koninkrijk voort, maar het wordt ons geschonken door God, uit pure genade. Het is de kracht van dit evangelie dat mensen bevrijdt tot een nieuwe gehoorzaamheid.

Kunnen we dit vandaag nog zeggen? En zo ja, hoe zegt u dan? Kunnen we deze woorden niet beter inslikken wanneer we missionair willen zijn?
Nee – dit is nu juist het hart van het evangelie: echte vrijheid is slechts daar waar een mens zich een dienaar weet van de levende Here. Het punt is om vanuit het evangelie het moderne vrijheidsideaal als schijnvrijheid te ontmaskeren. Mensen zijn niet vrij – en waar zij denken het wel te zijn, zie je vaak ook de sporen van nood en angst als rafels hangen. Wie het vrijheidsideaal van onze Westerse cultuur – totale ongebondenheid – tot het uiterste leeft, wordt uiteindelijk een eenzaam mens. En ik meen dat je dat vandaag de dag ook ziet gebeuren: onze samenleving is wanhopig op zoek naar het geheim van echt samenleven, maar weet het niet te vinden. Het evangelie bevrijdt onvrije mensen tot een nieuwe, echte gemeenschap.

Deze woorden hebben ook veel te zeggen voor de bezinning op de mogelijkheid van christelijke ethiek. Christelijke ethiek begint altijd met God die ons onze idealen en dromen uit handen neemt en ons zijn Rijk belooft. Hij heeft ons handelen niet nodig en is er niet van afhankelijk, maar neemt het genadevol in dienst.

Meer weten en verder lezen:
• W. van ’t Spijker, Luther. Belofte en ervaring, Kampen 2003
• S. Hiebsch & M.L. van Wijngaarden, Martin Luther zijn leven, zijn werk, Kampen 2007
• H.A. Oberman, Luther. Mens tussen God en duivel, Kampen 1988
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Luther • http://www.luther.de/nl/index.html

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen