Revolutie in Kampen?

Bij de herdenking van 50 jaar vrijmaking in 1994 mocht Gerard Dekker als synodaal gereformeerde buitenstaander zijn visie geven op de vrijgemaakte kerken. Hij was hier voor gevraagd omdat hij als hoogleraar godsdienstsociologie in 1992 een uitgebreid onderzoeksrapport over de synodaal- Gereformeerde Kerken (sGK) had gepresenteerd: De Stille Revolutie.

Een stoere stelling
De stelling van Dekker luidde toen dat: “De vrijgemaakt-gereformeerden in de toekomst ingrijpende veranderingen te zien zullen geven. Zij zullen zich in toenemende mate bij de ontwikkelingen in de samenleving (moeten) aanpassen, juist omdat zij hun geloof op alle aspecten van het leven willen betrekken. Zij zullen zich de komende decennia dan ook ontwikkelen in de richting waarin de synodaal-gereformeerden zich ontwikkeld hebben en zij zullen in de toekomst ook weer meer op die synodaal- gereformeerden gaan lijken”. Bijna twintig jaar later is het tijd na te gaan of zijn stelling van toen ook uitgekomen is.

Wie een even omvangrijke studie verwacht als in 1992 komt bedrogen uit. Als emeritus beschikt Dekker niet meer over een onderzoekapparaat. Hij heeft zich moeten beperken tot archieven die hem door het Archief- en Documentatiecentrum van de GKv ter beschikking zijn gesteld. Bij De Stille Revolutie is veel onderzoek onder de leden van de sGK verricht. Zo niet bij dit onderzoek. Ook moeten we ons niet laten misleiden door de titel van het boek. De Doorgaande Revolutie is voor Dekker niet meer dan een woordspeling. Het adagium van de vrijmaking was: doorgaande reformatie. De publicatie over de sGK in 1992 heette De Stille Revolutie. Na wat hutselen kom je dan tot De Doorgaande Revolutie. Dat verkoopt goed en trekt volle zalen.

Mijn relativerende opmerkingen zijn niet bedoeld om het hele rapport van tafel te vegen, maar het is wel nodig zaken in het juiste perspectief te blijven zien. Het is al te gemakkelijk om hoofdschuddend te zeggen dat de GKv de afgelopen twintig jaar een revolutie hebben doorgemaakt. Er zijn voor mij drie redenen om te pleiten voor voorzichtigheid, omdat (1) het onderzoek onvolledig is, (2) het onderzoek beperkt is en (3) het onderzoek ook veel over ons als Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) zegt.

Onvolledig onderzoek
Ik noemde de beperkte aanpak al in vergelijking met De Stille Revolutie. De belangrijkste bron van informatie is de verzameling van Handboeken van de GKv, het beste te vergelijken met de jaarboeken van ons eigen kerkverband. Na bestudering van 40 jaargangen heeft Dekker de meeste van zijn conclusies getrokken. De vraag die onbeantwoord blijft is, of iemand die zelf al een bril op heeft (gegeven zijn stoere stelling uit 1994) en dan 40 jaarverslagen bestudeert die door andere brildragers zijn opgesteld, dan nog wel een zuiver beeld van de werkelijkheid kan krijgen. Waar ik ook weinig mee kan is de cijfermatige onderbouwing die hij geeft. Het ledental van de sGK vertoonde een klokvormig verloop van opgaan, blinken en verzinken, met 1975 als hoogtepunt. Het ledental van de GKv laat na een periode van gestage groei, vanaf 2005 tot 2010 een daling van 1,7% zien en dus concludeert Dekker: “dat men veilig mag stellen dat met een vertraging van 30 jaar de GKv hetzelfde patroon te zien geven als de sGK”. Het is terecht dat prof. Mees te Velde dit in zijn reactie op het boek van Dekker als één van de zwakke punten bestempelt. Te meer omdat de reden voor vertrek van leden niet vergelijkbaar is. Bij de sGK vertrokken veel leden naar geen kerk. Bij de GKv is er sprake van vertrek naar anderen kerken.

Beperkt onderzoek
Koert van Bekkum, universitair docent aan de TU Kampen, legt in zijn reactie terecht de vinger bij het feit dat we niet moeten vergeten dat met een sociologische analyse niet alles gezegd is. Gelovigen in een gemeenschap zijn niet zo maar een sociologische groep. In mijn recensie over Dekkers boek: Heeft de kerk zichzelf overleefd (De Wekker, 15 ok. 2010, pag. 7, ook te lezen via www.Digibron.nl) heb ik vergelijkbare bezwaren geuit. Wie wil weten hoe Dekker naar de kerk als een gemarginaliseerd sociologisch verschijnsel kijkt, kan daar terecht.

Confronterend onderzoek
Wie nu denkt dat het rapport van Dekker daarom rustig onder het kussen kan verdwijnen, moet ik teleurstellen. Daarvoor zijn een aantal van de ontwikkelingen die hij signaleert te serieus. Naast de genoemde ontwikkeling van het ledenaantal neemt Dekker onder meer het volgende waar:
• De GKv maken een vergelijkbare ontwikkeling door als de sGK als het gaat om ethische kwesties als huwelijk, echtscheiding en samenwonen.
• Evenals in de sGK destijds neemt ook in de GKv het kerkbezoek af en staat de tweede dienst onder druk.
• De verscheidenheid in vormgeving van het plaatselijke kerkelijke leven en de inrichting van de kerkdiensten is de laatste jaren binnen de GKv sterk toegenomen.
• De GKv kennen geen leerkwesties zoals de sGK, maar ook binnen de GKv ontstaat het gevoel dat de Bijbel anders benaderd en gelezen wordt.
Als Dekker ten slotte het geheel overziet dan: “lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat over het algemeen genomen de veranderingen die binnen de GKv plaatsvinden veranderingen zijn die in dezelfde richting wijzen als de veranderingen die in een eerder stadium binnen de sGK plaats vonden. In die zin maken de GKv een ontwikkeling door die parallel is aan de ontwikkeling die de sGK in het verleden hebben doorgemaakt”.

Verschillen wij als CGK van de GKv?
In de periode tot 1990 was het beeld dat de CGK op een aantal terreinen (maatschappelijk, ethisch, visie op de schrift) voor de GKv uit gingen. Dekker typeert tijdens zijn boekpresentie de CGK tot 1990 als de orthodoxe proeftuin. Die rol lijkt nu overgenomen te zijn door de GKv. Maar dat betekent niet dat de genoemde ontwikkelingen binnen de GKv ons als CGK totaal voorbij gaan. En hebben we hier al een werkend medicijn tegen ontdekt?

De verzuchting van Koert van Bekkum dat het boek van Dekker fatalistisch overkomt begrijp ik. Het lijkt er op dat alle kerken, als treintjes achter elkaar, over één en hetzelfde spoor (moeten) rijden. De één vertrekt wat eerder en de ander wat later. En soms haalt de ene de andere in. In onze ogen gaan de volgelingen van Abraham Kuyper ons nu vooruit. Wie naar achteren kijkt, ziet een trein met de volgelingen van Hendrik Kersten. Ook die raakt in hoog tempo geëmancipeerd. Wie daar meer over wil lezen verwijs ik naar: “John Exalto, Wordt een heer! Kweekschool De Driestar en de emancipatie van de bevindelijk gereformeerden” en ook: “Johan Schouls, Up to date gereformeerd. Reformatorische gemeenschap in een opengebroken wereld”. Van beiden treft u verderop een recensie aan.

De vraag waar we als kerken naar op weg zijn mag en moet ons bezighouden, maar uiteindelijk gaat het niet om de vraag in welke sociologische trein we zitten. De echte vraag die ons bezig moet houden is of we het geloof weten te behouden, of we Jezus Christus kennen en volgen, persoonlijk, als kerk en als kerkverband. Het is daarom te hopen dat achter de observaties van Dekker geen dieper liggende grondoorzaken schuil gaan. Laten we die vraag allereerst onszelf stellen, voordat we de ander de maat nemen.

Naar aanleiding van: Gerard Dekker, De doorgaande revolutie. De ontwikkeling van de Gereformeerde Kerken in perspectief. Uitgeverij De Vuurbaak, Barneveld 2013, € 19,90, 146 pagina’s, ISBN 978 90 5560 476 0

J.A. Voorthuijzen maakt deel uit van de redactie en is ouderling van de kerk van Kampen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen