Wat maakt een liturgie gereformeerd?

Om te beginnen houden we het begrip ‘liturgie’ tegen het licht. Wat bedoelen we daarmee?

Liturgie
‘‘Liturgie is een Bijbels woord”, begint Kieviet. “De engelen worden gedienstige geesten genoemd; zij zijn de liturgen van God. Ik zie het als een opdracht om de Heere te dienen zoals de engelen dat doen in de hemel. Het beste is niet goed genoeg. Op zondag komen we samen als gemeente. Maar de dienst is vooral de plaats en de gelegenheid waar de Heere zijn gemeente ontmoet. Ik denk aan: waar twee of drie in mijn Naam samen zijn, ben Ik in hun midden.”

“Daarbij wil ik graag benadrukken dat de liturgie moet aanhaken bij het dagelijkse leven van de gelovige”, reageert Van Langevelde. De liturgie van de eredienst mogen we niet isoleren van de rest van de week. Het is belangrijk dat jong en oud merkt dat de zondagse liturgie onderdeel is van het leven van de hele week.”

De liturgie geeft dus vorm aan de ontmoeting met God in de eredienst en moet aansluiten bij de doordeweekse leefwereld. Kunt u nog meer criteria noemen?
Kieviet: “Die aansluiting moet er zeker zijn. Maar ik vind het ook van belang dat de zondagse liturgie een eigen structuur heeft. De Heere is immers een God van orde. Onze kerken willen in de lijn van de gereformeerde traditie staan. Dat betekent dat we in de liturgie de Bijbelse inzettingen volgen. Persoonlijk is het voor mij een vreugde om de traditie waarin ik ben opgegroeid te mogen voortzetten. De inhoud van de liturgie moet zich concentreren op de opening van het Woord van God. Dat Woord wordt gepredikt en zoekt de harten van de gemeenteleden. Dat laatste is overigens altijd een worsteling …”

Het Woord
Van Langevelde knikt instemmend. “Dat verlangen deel ik van harte: kerk zijn in de gereformeerde lijn waarin het Woord centraal staat. Ik merk dat de zoektocht naar het hart van de hoorder in de loop van de tijd steeds intensiever is geworden. Bepaalde gedeeltes van het Woord zijn niet geschreven naar de smaak van ons mensen. Daarom voel ik mij geroepen om met voorbeelden zo goed mogelijk aan te sluiten bij hoe jongeren en ouderen het geloofsleven ervaren. Tegelijkertijd bepaalt de inhoud van het Woord van God de vorm van mijn liturgie. Die inhoud is nooit inwisselbaar, want het Woord is het middel dat God gebruikt om mensen te veranderen. In de eredienst blijft de verkondiging voor mij de kern. Andere momenten in de liturgie wil ik zo min mogelijk op mijn preektijd laten beknibbelen.”

“Het geloof is uit het gehoor en het gehoor is door het Woord van God, schreef Paulus. Dat geldt nog steeds. De klassieke gereformeerde liturgie wil aan dit uitgangspunt recht doen. Deze wijze van eredienst is naar mijn ervaring nog steeds sterk genoeg om het Evangelie aan jong en oud vruchtbaar over te brengen”, stelt Kieviet. “Het is onnodig om bijvoorbeeld met het oog op de jongeren allerlei nieuwe elementen in de liturgie in te brengen. In de laatste tientallen jaren hebben we gezien dat je ze daarmee niet vasthoudt. Wat vormgeving betreft mag de eredienst best haaks staan op de vormen van de wereld: ook hierin mag de gemeente vreemdeling zijn.”

Andere vormen
Van Langevelde: “In de vorm van de liturgie kent mijn gemeente meer vrijheid en daar ben ik blij mee. Niet om het andere van de vormen zelf, maar omdat de Geest hetzelfde Woord ook langs andere wegen vrucht laat dragen. Daarom kan ik mijn preek wel eens ondersteunen met een afbeelding of een filmpje. Ook gebruik ik regelmatig de beamer om hoofdpunten uit de preek te projecteren. Deze kleine middelen kunnen heel doeltreffend zijn, ik ben dankbaar dat ik ze kan inzetten.”

“Die middelen zou ik niet willen gebruiken in mijn liturgie”, reageert Kieviet. “Op het gebruik van een beamer heb ik tegen dat eigen Bijbel en psalmboek meer en meer thuis zullen blijven. Ik waardeer het dat steeds meer – vooral jonge – mensen meeschrijven in de dienst. Het gebruik van films in de eredienst is naar mijn opvatting onverenigbaar met het Woord-karakter. Hetzelfde geldt voor dans en drama. Bevoorrecht is de gemeente met een dienaar die beeldend weet te preken.”

Een concreet voorbeeld van een andere vormgeving in de liturgie:
ds. Van Langevelde kunt u toelichten waarom u een ruimere liedkeus hanteert dan uw collega-predikant?

Van Langevelde: “Ja, dat kan ik. Soms zoek ik in het psalmboek tevergeefs naar een lied dat de boodschap van de preek tot in het hart raakt. Dan ben ik dankbaar als ik een treffend lied uit ‘Zingende gezegend’ of een andere bundel kan laten zingen. Verder kennen we in Zwolle verschillende soorten diensten. We hebben bijvoorbeeld samenkomsten waar veel jongeren komen vanwege het laagdrempelige karakter. Ik ben blij dat we hier ook passende Opwekkingsliederen zingen en ik geniet van jongeren die dat muzikaal ondersteunen.”

Kieviet: “Is zo’n passend lied dan per definitie niet in de psalmen te vinden? Daar zeg je heel wat mee: het is het liedboek dat de Heere ook aan de kerk van het Nieuwe Testament gegeven heeft. Ook de Heere Jezus en zijn discipelen zongen de Psalmen van Israël …”

“Natuurlijk is psalm 84 onvervangbaar mooi als het gaat om het geheim van de ontmoeting tussen God en zijn volk”, onderstreept Van Langevelde. “Maar naast psalm 84 laat ik ook graag andere mooie liederen over dit onderwerp zingen. Ik ervaar de ruimte in liedkeuze als een rijkdom van onze gemeente. En principieel denk ik dat de Geest gaven blijft geven aan mensen, waarmee zij ons de geheimen van het heil in liedvorm kunnen aanreiken.”

Jong en oud
“De schat van de kerk der eeuwen bevat tal van mooie liederen. Ik denk aan die van Luther en van Paul Gerhardt, en ook aan de ‘old hymns’ van Newton en Cowper”, reageert Kieviet. “Toch verdedig ik het uitgangspunt van Calvijn om ons in de eredienst te beperken tot het zingen van de psalmen. We mogen in de samenkomst van de gemeente antwoorden op de prediking met woorden die van de Heilige Geest zelf afkomstig zijn. Er is overigens nóg een groot nadeel aan het zingen van allerlei wisselende liederen. Ik heb regelmatig met een dementerend of stervend gemeentelid geestelijk contact dankzij het zingen van psalmen. Die verzen hebben zich in hun geheugen vastgezet en zijn hun geestelijk eigendom geworden. Door de veelheid van liederen die nu gezongen worden, gaan zulke waardevolle gelegenheden op den duur verloren.”

Van Langevelde: “Dat punt begrijp ik. Maar ik zie ook bij jongeren, dat ze spontaan kiezen voor een bepaald lied uit Opwekking. En een stel dat met mij de liturgie voor de huwelijksdienst doorspreekt, is vaak niet verlegen om zelf liederen te kiezen. Die weten al wat ze graag laten zingen. Vaak zijn het liederen die voor hen van geestelijke waarde zijn geweest. Uit hun hart gegrepen. Bovendien: bij de meeste sterfbedden zijn het regels uit gezangen die mensen houvast geven.”

“Jezus, uw verzoenend sterven blijft het rustpunt van ons hart is natuurlijk een prachtig lied”, reageert Kieviet spontaan. “Ik zat aan dezelfde regel te denken”, glimlacht Van Langevelde.

drs. J.M.J. (Jaap) Kieviet (1950)
- groeide op in de CGK Middelharnis
- was predikant in Rotterdam-Kralingen
- is verbonden aan Dordrecht-Centrum

ds. J. (Jan) van Langevelde (1959)
- groeide op in de CGK Goes
- was predikant in Hillegom, Aalsmeer/Hoofddorp, Hengelo (Ov.), en Veenendaal (Bethelkerk)
- is samen met ds. H.C. Mijnders verbonden aan Zwolle

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen