Eindelijk gerechtigheid?!

De naam van deze stichting verwijst naar een bekende tekst uit het boek Micha: Hij heeft u bekend gemaakt, o mens, wat goed is en wat de HERE van u vraagt: niet anders dan recht te doen, getrouwheid lief te hebben en ootmoedig te wandelen met uw God (Micha 6: 8). Samen met een netwerk van organisaties en kerken wordt getracht op te komen voor gerechtigheid waar dit maar nodig is, waarbij de stichting een coördinerende rol speelt. Ons Deputaatschap Diaconaat maakt ook deel uit van dit netwerk, en onze ‘eigen’ ds. Herman Carlier is er voorzitter van. Een jubileum is altijd mooi, daarom kan de stichting van harte gefeliciteerd worden! Bij dezen! Het zal in dit nummer van De Wekker vaker gebeuren! Maar zo'n jubileum kan ook een andere kant hebben. Dat is in dit geval ook zo. Want er kan nog niet gezegd worden: Eindelijk gerechtigheid! Integendeel, de aandacht voor gerechtigheid en onrecht in het klein en in het groot is meer dan ooit nodig, en zal dat ook wel blijven tot aan de jongste dag.

Onrecht: breed ervaren en diep gevoeld
Het zijn woorden die heel veel oproepen: recht doen, rechtvaardigheid, gerechtigheid. Ze spelen in vrijwel alle verbanden en situaties van het menselijk leven een grote rol. Zelf kwam ik de laatste weken één van deze woorden en/of daaraan tegengestelde woorden (onrecht, onrechtvaardigheid) tegen in de media waar het ging om lonen, politiek, de zorg, bedrijfssluitingen, faillissementen, vluchtelingen, vonnissen, relaties, seksualiteit, een vliegramp. Dan heb ik nog alles nog niet genoemd, denk ik. Het kan leiden tot een vloed van gedachten en hele sterke emoties, dat is hoorbaar en zichtbaar. Meer dan eens zijn mensen compleet uit balans als ze onrecht ervaren. En begrijpelijk is het zeker. Als sommige mensen ons niet sympathiek vinden, ons niet aardig vinden, niet van ons houden, jammer, maar daar valt mee te leven. Maar als mensen ons onrecht aandoen raakt ons dat diep en er borrelen nogal eens zeer sterke emoties in ons op. Soms valt er bijna niet mee te leven! Zo diep gaat dat dus: onrecht, recht en gerechtigheid.

Gods gerechtigheid
In de Bijbel zijn recht en gerechtigheid kernwoorden. Het is niet goed mogelijk absolute en objectieve definities te geven van de woorden recht en gerechtigheid in de Bijbel vanwege de complexiteit van de begrippen. Het is gemakkelijker te zeggen wat het niet is dan wat het wel is. Het is in elk geval niet: ieder het zijne, boontje komt om zijn loontje, een heitje voor een karweitje, wie goed doet goed ontmoet, wie kwaad doet, kwaad ontmoet. We zijn aangewezen op al die teksten, geschiedenissen, psalmen en liederen en de context waarin de betreffende woorden worden gebruikt om er enig zicht op te krijgen, en meer dan eens is er sprake van een paradoxaal gebruik van de woorden. Als het gaat over gerechtigheid in de Bijbel moet gezegd worden: het is een vreemde gerechtigheid. Het is een gerechtigheid die zelfs uit kan monden in genade!

Het eerste wat gezegd moet worden is dat God een God is van gerechtigheid. ‘Gerechtigheid gaat voor Zijn aangezicht, zij bloeit alom waar Hij zijn voetstap richt’ (Ps.85) Het is een eigenschap van God, die we in de Bijbel vaak tegenkomen. Het betekent niet zozeer dat Gods doen en laten gemeten wordt aan allerlei regels, wetten, normen en waarden die boven Hem zouden staan, hoe zou dat ook kunnen, maar dat Hij trouw is en blijft aan Zichzelf. Anders gezegd: Gods gerechtigheid, daarin gaat het niet om menselijke gedachten en ideeën daar over, maar dat is: wat Hij wil. Dat betekent ook dat Hij trouw is aan waar Hij zich aan verbonden heeft en aan wat Hij bijv. in Zijn verbond zegt.
De inhoud van dat verbond heeft dan ook alles te maken met Zijn wil. God heeft zich wat dat betreft niet onbetuigd gelaten. Zijn wil heeft Hij bekend gemaakt en is op te maken uit wetten, voorschriften, geboden, Zijn woord en wat Hij geschreven heeft in het hart van de mens (Rom.2:15). God vraagt van mensen loyaliteit aan Zijn wil, en dus ook: gerechtigheid. Daarbij gaat het niet alleen om een uiterlijke gehoorzaamheid, maar ook en vooral om de innerlijke gezindheid, het hart. ‘Dit volk eert Mij met de lippen, maar hun hart is verre van Mij’ (Jes. 29:13) Juist die innerlijke gezindheid is enorm belangrijk. Daarom wordt in de Bijbel ook gesproken over de Geest van God en de menselijke geest. Die menselijke geest heeft ten diepste de Geest van God nodig om te weten wat gerechtigheid betekent en om gerechtigheid ‘van harte’ te doen in het klein en in het groot. Wie zo leeft naar Zijn wil en Zijn bedoelingen mag zegen verwachten, wie Zijn wil veronachtzaamt komt vroeg of laat God in Zijn oordeel tegen.

Gerechtigheid als heil
Het woord gerechtigheid in de Bijbel heeft veel kanten. Het is niet in te passen in rechte lijnen en in strikte schema's. Gerechtigheid in de Bijbel is zeker niet iets statisch, eerder iets dat vol is van dynamiek. Het staat zeker niet los van vergelding, en hoewel dat nogal eens ontkend wordt heeft het meer dan eens een wat wij nu zouden noemen juridische component, niet formalistisch trouwens, maar inhoudelijk! Tegelijk: Gods gerechtigheid betekent in de Bijbel ook vaak heil, verlossing, bevrijding. Dat vinden we o.a. in de psalmen. Denk aan Ps. 72: 2vv. over de Messiaanse Koning: Hij richte uw volk met gerechtigheid, uw ellendigen met recht. Mogen voor het volk de bergen vrede dragen, ook de heuvelen, in gerechtigheid. Hij verschaffe recht aan de ellendigen des volks, Hij redde de armen, maar verbrijzele de verdrukker. In andere psalmen zien we dezelfde combinatie van gerechtigheid en heil, zie Ps. 85 en Ps. 98: Als Hij komt met Zijn gerechtigheid dan komt Hij met Zijn heil en met Zijn vrede. Zijn gerechtigheid is vaak verlossende, bevrijdende, heilzame gerechtigheid. Met name is die lijn te vinden in de brieven van Paulus. Gods gerechtigheid is niet alleen een eisende gerechtigheid, maar ook en vooral een geschonken en verlossende gerechtigheid, die Hij schenkt in en door Jezus Christus in de weg van geloof in Hem. Daarbij gaat Hij niet aan Zijn recht voorbij: Rom. 3: 26, om zijn rechtvaardigheid te tonen, in de tegenwoordige tijd, zodat Hijzelf rechtvaardig is, ook als Hij hem rechtvaardigt, die uit het geloof in Jezus is. Hij, de Enige, die helemaal beantwoordt aan de wil en het recht van God.

Gerechtigheid en de geringe
God wil dat mensen Zijn recht weerspiegelen. Dat heeft te maken met kleine dingen, zoals zuivere maat en gewicht, als ook met grote zaken: bijv. het oorlogsrecht: men mag een stad niet aanvallen alvorens vrede aangeboden te hebben. Om met de woorden van Micha te spreken: het gaat om recht doen. Hoe dat zich verhoudt tot Bijbelpassages die vol zijn met verschrikkelijk geweld is ook voor mij een brandende vraag. Essentieel is wel wat in de psalmen genoemd wordt: het ‘recht der armen’. God kiest in Zijn gerechtigheid partij voor de armen, de vreemdelingen, de kwetsbaren, de geringen, de mensen die worden weggezet. O.a. de profeet Amos hekelt het verdrukken van de geringe in Israël en laat horen dat dit niet ongestraft kan blijven: 5: 11 en 12: Daarom, omdat gij de geringe vertrapt en hem geschenken in koren afperst (…) gij die de rechtvaardige benauwt, die losgeld aanneemt, en die de arme in de poort terzijde dringt -ook al hebt gij huizen van gehouwen steen gemaakt, gij zult er niet in wonen. De profeten van het Oude Testament staan vol met waarschuwingen en oordelen. Die gelden niet alleen de volkeren, maar zeker ook en niet minder, eerder meer, Zijn eigen volk: Israël. Veel profeten spreken hartstochtelijk en in felle bewoordingen over Gods toorn m.b.t. het verdrukken van de kleinen. Waar de kleinen worden vertrapt, waar wees en weduwe klem worden gezet, waar de zwakken geen leven hebben, waar het recht struikelt op de straten, daar laten de profeten horen hoe God daar over oordeelt. We zien deze lijnen overigens ook in het Nieuwe Testament, o.a. bij Jacobus. Zie, het loon, dat door u is ingehouden van de arbeiders, die uw landen hebben gemaaid, schreeuwt, en het geroep van hen, die uw oogst hebben binnengehaald, is doorgedrongen tot de oren van de Here Sebaot.

Actualiteit
Dat dit woorden zijn die hoogst actueel zijn, behoeft geen betoog. Wie ziet wat zoal gebeurt in onze samenleving en in de wereld, komt wat dit betreft veel tegen, zij het in een totaal andere context. Wie kennis neemt van de meer dan verschrikkelijke daden van geweld in onze straten en in de wereld, hoe dictatoriale regimes mensen knechten en vermoorden, hoe ziekenhuizen en hulpkonvooien binnen enkele minuten verworden tot hoopjes staal met daaronder de slachtoffers, hoe multinationals belastingen ontduiken met medeweten van regeringen, wie hoort van de onvoorstelbare wreedheden van mensen tegenover mensen, van wat er met vrouwen, mannen en kinderen gebeurt, en dan is nog lang alles niet genoemd, die wordt bijna wanhopig over al het onrecht dat plaatsvindt. Een christen heeft een niet geringe verantwoordelijkheid in het bestrijden van al deze en andere vormen van onrecht op al die manieren waarop dat kan, van steun geven aan organisaties die beogen hulp te verlenen aan slachtoffers van onrecht en opkomen voor gerechtigheid tot en met de politieke verantwoordelijkheid die de christen in deze wereld ook heeft. Er kan niet aan ontkomen worden. Het appel van de Bijbel is overduidelijk. De hartstochtelijke roep om recht en gerechtigheid in de Schriften zal hoorbaar moeten blijven, en zal uit hebben te monden in daden: recht doen! Daarbij, hoezeer begrijpelijk ook, wanhoop zal ons nooit mogen beheersen en lam mogen leggen. Juist het Evangelie spreekt van een eindelijke en finale gerechtigheid: een nieuwe hemel en een nieuwe aarde waarop gerechtigheid woont. Deze belofte mag niet leiden tot een fatalistisch ‘Stil maar wacht maar alles wordt nieuw’. Integendeel, we mogen hoopvol leven en handelen richting: eindelijk gerechtigheid!!

C. van Atten
Ds. Kees van Atten is emerituspredikant en woont in Leiden

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen