Preken moet je leren (aan de universiteit)

We moeten ze niet tegen elkaar uitspelen: de leiding van de Heilige Geest en de ambachtelijke kant van de preekvoorbereiding. We hebben predikanten nodig die de Heilige Geest hebben ontvangen en voortdurend verlegen zijn om Zijn vervulling en leiding. Toch eren we de Heilige Geest niet minder door te beseffen dat een preek ook gewoon goed in elkaar moet zitten. Afhankelijk leven betekent ook hard werken, zeker als het om de preekvoorbereiding gaat. Preken maken kost veel inspanning en tijd. Wat is er allemaal te doen en te overwegen in die tijd?

Homiletiek
Als het over de noodzaak van de universitaire opleiding van onze predikanten gaat, gaat het vaak vooral over exegese (uitleg van de Bijbel). Deze uitleg vraagt een goede opleiding, kennis van de talen, vermogen tot tekstanalyse, achtergrondkennis, etc. Niets daarvan af. Maar de universitaire opleiding van predikanten is ook nodig wegens het vak homiletiek. Homiletiek betekent preekkunde. Bij homiletiek of preekkunde leer je niet alleen preken, je leert ook nadenken over het preekvoorbereidingsproces en alles wat daarbij komt kijken. Vóór de praktijk komt de theoretische bezinning op wat preken is, en hoe de weg van tekstkeuze tot en met het houden van de preek in elkaar zit.
Deze lessen zijn broodnodig, want de weg van tekst naar preek is lang en complex. Prediking is verkondiging van Gods Woord. Maar wie de uitleg van een tekst helder heeft, heeft daarmee nog geen preek. Het Woord van God moet vertolkt, doorvertaald worden. De tekst moet tot klinken komen voor mensen van vandaag, in onze tijd en cultuur. Goede preken hebben zeker iets tijdloos, want hetzelfde Evangelie wordt de eeuwen door verkondigd. Maar goede preken zijn ook tijd-betrokken. De cultuur verandert en de prediking rekent daarmee. Communicatie verandert ook, en een predikant wil niets liever dan de ‘hoorders’ werkelijk bereiken met het Woord van God. Het is geen compliment als een preek ook dertig jaar geleden gehouden had kunnen worden.

Tekst
Homiletische handboeken spreken graag over de ‘homiletische driehoek’, een driehoek met de punt naar boven. Bij de bovenste punt staat ‘tekst’, bij de onderste punten ‘prediker’ en ‘hoorders’. De tekst bovenaan, want die is het belangrijkst. Die tekst moet verkondigd worden. De prediker mag niet centraal staan. Ook de hoorder heeft het niet voor het zeggen.

Als het om de tekst gaat, spreekt men wel over ‘homiletische exegese’. Dat is geen andere exegese of uitleg dan je bij het vak ‘exegese’ zou krijgen, maar het is exegese met het oog op de prediking. Want je kunt weten wat er staat, en toch nog niet weten wat de tekst voor de gemeente te betekenen heeft. Wat is de prediking van deze tekst voor de gemeente nu?

Prediker
De prediker of predikant is, reeds voorafgaand aan de weg van tekst tot preek, zelf ook betrokken. Hij bidt om leiding bij de keuze van de Bijbeltekst. En als hij die vindt, vraagt hij zichzelf af: waarom kies ik deze? Is dat leiding van de Heilige Geest of heeft het ook iets te maken met mijn eigen voorkeuren en weerstanden en misschien zelfs mijn stokpaardjes? Een prekenserie is een machtig wapen tegen willekeur, maar ook die wordt (meestal) door de prediker gekozen, evenals het materiaal dat ter voorbereiding wordt gebruikt. In de preekvoorbereiding zijn associaties (verbanden die in je gedachten gelegd worden) belangrijk, maar ze zijn niet allemaal terecht of zinvol. Een universitaire studie helpt je om jezelf kritisch onder de loep te nemen en je eigen gedachten te analyseren.
De prediker mag niet te veel op de voorgrond treden. Laat hem liever een stap terugdoen om ruimte te geven aan het Woord zelf. Toch is hier meer over te zeggen. De prediker geeft niet alleen de boodschap door, hij is ook getuige. Heeft de gemeente er niet recht op te voelen dat de predikant eerst tegen zichzelf gepreekt heeft en dat de boodschap door hem heengegaan is?

Hoorder
Er is in de laatste decennia steeds meer aandacht gekomen voor de ‘hoorder’. Hoe bereik je de hoorder, hoe kun je de gemeente bereiken, aanspreken, raken? Terecht is daarbij gewaarschuwd dat Gods Woord wel ‘van de andere kant’ komt en dat het Evangelie ‘niet naar de mens’ is (Gal. 1: 11). Maar aansluiting zoeken bij de hoorder is nog niet hetzelfde als hem of haar naar de mond praten. Een preek die scherp waarschuwt voor Gods oordeel en oproept tot geloof en bekering kan en moet heel ‘hoordergericht’ zijn!
De Bijbeltekst is zelf vaak al vol van de hoorder. Daarmee bedoel ik dat de Bijbel niet alleen vertelt wie de Heere is, maar dat ook de menselijke reactie op Gods Woord in de Bijbel staat, denk aan de Psalmen. De Heere maakt Zich aan mensen bekend en zoekt de omgang met hen. Er staan veel verhalen in de Bijbel waarin we herkenning mogen vinden, een spiegel voorgehouden krijgen. De Heere openbaart Zich midden in het leven. Voor de Heere Zelf was de ‘hoorder’ belangrijk. Christus hield rekening met de hoorder er sprak in heldere voorbeelden en wist ‘wat ze dragen konden’ (Joh. 16: 12). Paulus preekte hetzelfde Evangelie afhankelijk van de omstandigheden op een andere manier.
De Heere vraagt van predikers liefde tot de hoorders. Die liefde houdt ook in dat rekening gehouden wordt met wat ze aankunnen en verwerken kunnen.

Communicatie
Daarom is ook communicatie een belangrijk onderdeel van de bezinning op het preekvoorbereidingsproces. Veel gemeenteleden zijn getraind in het houden van presentaties en in het overbrengen van een aansprekend verhaal. Gezien het belang van de prediking en de communicatieve kant ervan, mogen we als predikanten ons hierin wel blijven oefenen en er elke keer weer aandacht aan besteden. Iedere predikant zal een eigen stijl ontwikkelen, dat is natuurlijk prima. Maar (blijvende) bezinning en ook scholing op het gebied van de vormgeving en overdracht van Gods Woord is nodig.

Wonderlijk
Preken is werkelijk iets wonderlijks. Er gebeurt heel veel tijdens de prediking dat zich aan onze waarneming onttrekt, zowel bij predikers als hoorders. Preken leren aan de universiteit wil ons er wel voor behoeden dat we zelf aan dat ‘wonderlijke’ bijdragen. Gedachten die ons tijdens het preken invallen kunnen van de Heilige Geest komen. Het kan echter voor predikers goed zijn zichzelf de vraag te stellen waarom ze die gedachten pas op de kansel kregen. De wonderlijke ervaring dat dezelfde preek of preekschets in verschillende kerkdiensten tot een echt andere preek leidt, zou ook best met een gebrekkige uitwerking van de preekvoorbereiding te maken kunnen hebben.

Doordrenkt
Nu denkt u misschien: liever een van gebeden doordrenkte preek die verder allerlei gebreken heeft, dan een ‘perfect’ vormgegeven preek zonder de gloed van het Evangelie en de Heilige Geest. Liever een biddende predikant met minder gaven, dan een begaafde predikant die het zelf wel kan. Liever een eenvoudige preek die brengt tot het hart van het Evangelie dan een Bijbels-doortimmerde preek waar je veel van leert maar niet meer dan dat. Ik ben het helemaal met u eens! Laten preken vooral doordrenkt zijn in de gebeden van de prediker en van de hoorders. Het is de moeite waard in een ander artikel daar eens de nadruk op te leggen. Maar in dit artikel wil ik het belang onderstrepen te leren preken aan de universiteit. Dat geeft geen garantie op goede preken. Het legt wel de basis voor goede en biddende preekvoorbereiding.

A.Th. van Olst
Ds. A.Th. van Olst is predikant van Antwerpen-Deurne en lid van de redactie

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen