De vreugde van de wet in het jodendom

Volgens historicus dr. Bart Wallet, gespecialiseerd in de joodse cultuur en geschiedenis, is dit negatieve beeld van het jodendom mede ontstaan in de Reformatie. “In het debat tussen Luther en de Rooms-Katholieke Kerk werkten Luther en anderen met een sterke tegenstelling tussen wet en evangelie. Zo ontstond een manier van lezen van Paulus’ brieven waarbij Paulus tot ‘protestant’ gemaakt werd en de joden tot ‘katholiek’. Het jodendom werd vereenzelvigd met de wet, en aan die wet werd vooral een negatieve functie toegekend: een die recht tegenover het evangelie staat.”

Thora en traditie
Wallet legt uit dat deze stereotype identificatie om twee redenen niet klopt. “Allereerst doet men geen recht aan het begrip ‘Thora’, dat vaak met ‘wet’ vertaald wordt. De Thora, de eerste vijf boeken uit de Bijbel, bevat echter veel meer dan juridische wetten. De verhalende gedeelten (ma’ase) en wetten (halacha) lopen door elkaar. De wetten worden in de verhalen gecontextualiseerd en uitgelegd en vormen daarmee een eenheid.
Daarnaast is de Thora veel dynamischer dan wij vaak denken. God geeft de Thora aan zijn volk Israël en het volk wordt vervolgens geroepen om de Thora toe te passen in het dagelijks leven. De wet vraagt om concrete uitwerking bij de situatie. Hiermee wordt al begonnen in de Thora zelf. Eén van Gods geboden luidt bijvoorbeeld dat je niet mag werken op sjabbat. Vervolgens is de vraag: Wat valt precies onder werken? In de opdracht tot de bouw van de tabernakel wordt dit uitgewerkt: alle dagen van de week mag het volk bouwen aan de tabernakel, behalve op sjabbat.

Binnen het jodendom wordt de Thora gezien als een geopenbaarde en vaststaande tekst, die tegelijkertijd om voortdurende uitwerking en toepassing vraagt. Deze bezinning heeft geleid tot een lange (rabbijnse) traditie, die onder andere is opgetekend in de Talmoed. De Thora en de traditie staan in één lijn met elkaar. Alles wat je doet, moet terug te voeren zijn op de Thora. Daar is een traditie voor nodig; er is namelijk een grote ruimte tussen de tijd van de Thora en onze tijd. Traditie is het spoor dat je volgt om bij de Thora te komen. De Talmoed zegt: Alles wat je doet, moet minimaal met een haar verbonden zijn aan de Thora. Zo kunnen binnen het jodendom veel verschillende meningen naast elkaar staan. Ieders standpunt wordt geaccepteerd, zolang men maar een verbinding met de Thora kan aantonen.”

Simchat Thora
Nu de misverstanden uit de weg geruimd zijn, komt de vraag op waarin de vreugde van de wet dan precies ligt voor joden. Dr. Wallet: “De Thora wordt gezien als een groot geschenk van God. Het is een vreugde om daarmee bezig te mogen zijn. Je kunt er immers God door leren kennen! Hoewel het voor joden een religieuze plicht is om de Thora te bestuderen, zit er ook een diepe vreugde in. Aan de Thora is zelfs een feest gewijd: Simchat Thora, Vreugde van de Thora. Tijdens dit feest danst men rond met de Thora, die men in het achterliggende jaar helemaal gelezen heeft.
Overigens is Simchat Thora ontstaan in de middeleeuwen, mede tegen de achtergrond van christelijke processies, waarbij men een crucifix ronddroeg door de stad. Wat voor christenen het kruis is, is voor joden de Thora: het contactpunt, de weg om God te leren kennen. Simchat Thora heeft iets van een bruiloft: het huwelijk tussen God en zijn volk wordt gevierd, twee bruidegoms lezen voor uit de Thora, kinderen krijgen bruidssuikers … Kortom, het is een groot feest!”

Nu blijft het niet bij dit feest, dat een keer per jaar gevierd wordt. Joden worden in de Thora geroepen om heilig te leven. Bijvoorbeeld in Leviticus 19: ‘Wees heilig, want Ik, de HEERE, jullie God, ben heilig.’ Heiligheid vraagt om een actieve houding. “Er zijn geen heilige plaatsen of tijden, maar de Thora draagt je op om die zelf te creëren. Zo ontstaan ruimtes om God te ontmoeten. Dit gebeurt bijvoorbeeld tijdens het openingsritueel van sjabbat: de kaarsen worden aangestoken om de overgang van de donkere week naar de lichte sjabbat te markeren.

De tekst uit Leviticus laat ook het belang van het collectief zien. Joden denken niet individueel, in alle gebeden wordt over ‘wij’ gesproken. Je bidt altijd vóór het hele volk Israël en mét het hele volk Israël. Collectieve rituelen als de gebeden in het gebedenboek dienen als voertuig voor individuele vroomheid. Het gebedenboek vormt namelijk ook een ethisch programma. Het mag niet zo zijn dat je het dichtdoet en de inhoud naast je neerlegt. De gebeden vragen om concrete zorg voor de vreemdeling, de wees en de weduwe.”

Spiegel voor het christendom
Wat leert deze vreugdevolle omgang binnen het jodendom met Gods Woord ons?
Wallet: “Met het jodendom delen we de vreugde in de God van het verbond die zich openbaart in zijn Woord. In het jodendom onder meer in het feest Simchat Thora. In steeds meer protestantse kerken wordt Bijbelzondag gevierd, dat kun je daarmee vergelijken. In tegenstelling tot het jodendom zijn we het binnen het gereformeerd protestantisme echter verleerd om onze zintuigen in te zetten. Dit komt door rationalisering, maar ook door een sterke tendens naar verinnerlijking: het idee dat geloof vooral binnen in je hart zit. Daardoor wordt het fysieke en sensitieve element van het geloof tekortgedaan. In het jodendom kust men de Thora en danst met haar, zoals een bruidegom met zijn bruid. In de Grieks-Orthodoxe Kerk wordt de Bijbel besprenkeld met wierook voor men eruit gaat lezen. Uit deze rituelen spreekt blijdschap, maar ook een groot respect voor de heiligheid van Gods Woord. Dan kun je natuurlijk zeggen: Maakt het voor ons uit of we de Bijbel gekust hebben voor we deze gaan lezen? Ik denk het wel. Een affectieve band met de Bijbel richt je ook op de inhoud. Rituelen zijn een voertuig voor de ziel, ze openen je hart voor de boodschap van Gods Woord. Ze zorgen ervoor dat het geloof niet louter verinnerlijkt wordt, maar dat het - heel letterlijk - handen en voeten krijgt.”

Wallet: “De christelijke feestkalender is de kalender van de navolging van Christus. In die zin zijn de christelijke feesten anders dan de joodse. Maar het jodendom leert ons in ieder geval om ze niet afstandelijk, met historische afstand, te vieren. We mogen de feesten vieren als gebeurtenissen waar we zelf in betrokken zijn. Rituelen kunnen helpen om de afstand tussen toen en nu te overbruggen.”

Zoals we al zagen, is de joodse geloofsbeleving vooral collectief van aard en bij het vieren van feesten is veel aandacht voor kinderen. Daarvan kunnen wij leren, aldus Wallet. “Met Kerst spelen kinderen zeker een grote rol in de feestvreugde, maar hoe is dat met andere feesten? In het jodendom stellen kinderen bijvoorbeeld vragen tijdens de Pesach-maaltijd. Kinderen betrekken bij het vieren van feesten is een goede manier om het grote Bijbelse verhaal te blijven vertellen. De feesten zijn er niet alleen voor de volwassenen, maar ook - en misschien juist - voor de kinderen.”

Carin Slotboom-Meijers interview

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen