Paascongres 2006 Kapitalisme

Van 23 tot en met 25 maart 2006 werd het Paascongres voor gereformeerde studenten gehouden over het onderwerp Kapitalisme. Ongeveer 240 studenten togen naar het Brabantse Helvoirt, om zich daar, in het tot bezinningcentrum omgebouwde klooster Emmaüs, af te zonderen en te verdiepen in economisch-ethische vraagstukken. De drie lezingen, die op dit congres gegeven werden, zijn bewerkt tot artikel en opgenomen in dit nummer van Radix. Het doel van het congres was om ons als christelijke studenten te verdiepen in het kapitalisme als economische orde in de samenleving en de achtergronden van deze ordening te leren kennen. Hierin was kapitalisme het uitgangspunt, omdat we daarmee als inwoners van een westers land voornamelijk geconfronteerd worden. Deze verdieping of bezinning had ten doel om onze samenleving beter te leren begrijpen, ons standpunt te bepalen en een antwoord vanuit christelijke beginselen te kunnen geven aan anderen. Bijbels gezien is het zeker een onderwerp dat er toe doet. Terecht merkte ds. W.J.M. Vreugdenhil tijdens de bijbelstudie op dat de bijbel veel meer spreekt over sociale onrechtvaardigheid dan bijvoorbeeld over seksuele zonden die we vaak als erger bestempelen.
Allereerst is van belang om te omschrijven wat kapitalisme is. In de lezingen is hieraan weinig aandacht besteed omdat dit in de voorbereidingsbundel uitgebreider aan de orde is gekomen. Van groot belang is te onderkennen dat kapitalisme niet enkel te definiëren is als hebzucht en winstbejag. Ook andere economische systemen dan het kapitalisme kunnen uitingen van hebzucht en winstbejag tot gevolg hebben. Dat is iets van alle tijden en alle plaatsen. Het is niet eenvoudig een definitie van het kapitalisme te geven aangezien het zich vanaf de Verlichting verder ontwikkeld heeft en meerdere vormen kent. Wel zijn de volgende kenmerken van het kapitalisme te noemen1:
• Productiemiddelen zijn privé-bezit en zijn niet in handen van de staat of de gemeenschap.
• De bezitter heeft vrije beschikking over zijn productiemiddelen.
• Commodification: alles kan in geldelijke waarde uitgedrukt worden en is daarmee koopbaar en verkoopbaar, zelfs (surrogaat)liefde.
• De prijs wordt bepaald door marktwerking en marktmechanisme. In het kapitalisme moet er ook daadwerkelijk gehandeld worden om tot een markt te komen.
• Het streven naar accumulatie van bezit is er omdat iedereen het doet. In zekere zin is het voor producenten noodzakelijk om te kunnen concurreren op een markt. Het economisch denken heerst hierdoor over andere ‘levenssferen’. Hierdoor worden religie en medemenselijkheid privé-zaken die niet in het systeem passen.

Enerzijds moeten we in de beoordeling van de kenmerken ervoor uitkijken dat we deze niet enkel als negatief beschouwen. Prof. dr. J.J. Graafland noemt in zijn lezing een bijbelse legitimatie van het welvaartsstreven, privé-bezit en marktwerking. Anderzijds vinden we in deze kenmerken een sterke nadruk op de vrijheid van het individu, die nauwe verwantschap heeft met het liberale gedachtegoed, inclusief de visie van de markt als een mechaniek dat niet beïnvloed moet worden om tot de beste uitkomst te komen. Graafland en ook prof. dr. B. Goudzwaard wijzen terecht op de gevaren hiervan.
Als deze kenmerken strikt geïnterpreteerd worden, zal waarschijnlijk geen enkele samenleving een zuiver kapitalistisch systeem kennen. Ook in onze Nederlandse samenleving, waarin veel kenmerken van het kapitalisme aanwezig zijn, wordt het kapitalisme beperkt, door vele andere wetten en waarden die eveneens in onze samenleving aanwezig zijn. Goudzwaard noemt dit in zijn lezing het Rheinlandse model. In onze samenleving zijn dan ook sporen te vinden van de vakbewegingen en de christelijk-sociale beweging. Bewegingen met sociale uitgangspunten, anders dan het kapitalisme.
De samenleving raakt uit haar evenwicht wanneer in de samenleving economische belangen en waarden stelselmatig boven andere worden gesteld, wanneer economie de ordening van de samenleving bepaalt. Hierin is het kapitalisme niet onvermijdelijk en neutraal, maar een actieve keuze om de maatschappij volgens economische maatstaven van vrije marktwerking te ordenen. Hoewel in veel westerse nationale staten het kapitalisme op essentiële punten afgezwakt is, gebeurt dat niet in het proces van globalisering. Dr. R. Went stelt dat, hoewel de wereld zich steeds meer tot een economische verbonden samenleving gaat vormen, milieunormen, democratische waarden en sociaal beleid niet worden meegenomen in deze wereldwijde integratie. In zijn lezing geeft hij aan dat daarom op nationaal en mondiaal niveau keuzes in het trilemma economische integratie, democratie en natiestaat moeten worden gemaakt.

Mijns inziens geven al deze drie lezingen een waardevolle kijk op onze economische samenleving en interessante gedachten tot verbetering. Ze sporen aan om actieve keuzes te maken en daarnaar te handelen en zijn een oproep om gelijk aan ons levend voorbeeld Jezus Christus op te komen voor de zwakke, onze naaste.

Noten

1 Deze gegevens zijn ontleend aan een lezing van dr. P.H.H. Vries, gehouden op 19 mei 2005 bij de VGSL ‘Franciscus Gomarus’ te Leiden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen