Tussen orde en controle (1)

Een jeugdvereniging komt bij de kerkenraad en vraagt: 'Mag de jeugdvereniging eens een paar liederen zingen in de kerkdienst?'. De kerkenraad antwoordt dat het niet mag. Het zou misschien bezwaren oproepen. Mensen zouden zich eraan kunnen storen en dat zou de rust wegnemen. 'God is een God van orde', zegt een oudere broeder tegen de jongeren. 'Laten we dat niet vergeten'. Wat wil hij zeggen? Past zijn opmerking wel bij het verzoek van de jongeren?

Deze artikelen gaan over 'orde' in de eredienst. Ook wil ik een paar dingen zeggen over 'controle'. Ik geloof dat orde goed is en belangrijk. Tegelijk ben ik van mening dat we niet moeten proberen de eredienst te controleren of te beheersen. Kortom, hoe kunnen we orde vinden en vormgeven en tegelijk controle vermijden?

Orde is een goede zaak
Met orde is niets mis, integendeel. Dit bewijst zich al als ik de vorige zin nog eens opschrijf, maar nu zonder de ordening door spaties, leestekens, hoofd- en kleine letters: metordeisnietsmisintegendeel. De zin is nu nog niet helemaal zonder orde, want de letters staan nog wel in de juiste volg-orde. Niettemin zou het al behoorlijk vermoeiend zijn om een heel boek te lezen dat op deze manier is geschreven. Laat staan wanneer ook de letters door elkaar geschud zouden worden.

Orde vergemakkelijkt het lezen, maar ook het leven. Ons lichaam en onze geest hebben ritme en orde nodig. Het is bekend dat de wil van mensen gebroken kan worden door hun dag- en nachtritme langdurig te verstoren. Sommige sectes hersenspoelen hun leden door hen nachten op te laten blijven en hen te onderwerpen aan onophoudelijke prikkels van geluid en beelden. Een 'gewoon' en ordelijk leven helpt ons om niet overal over te hoeven nadenken. Voortdurende chaos is uiterst vermoeiend, stressverhogend en uiteindelijk is het erg ongezond. Ordelijke mensen leven meestal langer.
Orde werkt ook beschermend. Een voor de hand liggend voorbeeld is natuurlijk het verkeer. Zonder orde en regels werd dat een bloedbad. Maar ook het financiële verkeer is gebaat bij orde en overzicht. Wim Duisenberg, scheidend president van de Europese Bank, zei dat hij zijn hele carrière heeft gewerkt aan voorspelbaarheid. Als het onduidelijk is hoe de koersen en renteverhoudingen morgen zullen zijn, lekt het vertrouwen weg dat zo nodig is in onze economie. Mensen gaan dan op korte termijn denken en kiezen vaker voor hun eigen belang.

Orde in de kerkdienst
In de kerkdienst werkt orde ook beschermend. Een verdovende, louter op emoties gebaseerde chaos, kan dezelfde uitwerking hebben op veel mensen als het 'prikkelbombardement' van sectes. Zij geven zich willoos en gedachteloos over aan de golf van gevoel of zij schakelen zichzelf uit en blijven voortaan weg.

Paulus roept in zijn eerste brief aan de Korintiërs (1 Kor. 14) hen op tot ordelijke samenkomsten. Hij beschrijft hoe in die gemeente de een na de ander naar voren kwam met een profetie of een andere boodschap. Dan had die weer wat en dan weer de volgende. Waarschijnlijk zullen dat telkens weer dezelfde personen zijn geweest. Immers, waar orde en afspraken ontbreken zullen de sterksten, met de grootste mond, de anderen wegdrukken en tot zwijgen brengen.

Ook op een bijbelkring kan het goed zijn om afspraken te hebben over het luisteren naar elkaar en het om de beurt spreken. Sommige mensen hebben gewoon meer tijd nodig om te reageren en als hun die tijd niet gegund wordt, zullen ze voortdurend door anderen worden overstemd. Zo roept Paulus de gemeente van Korinte op om goede afspraken te maken: één voor één naar voren komen, op je beurt wachten, niet eindeloos aan het woord blijven, alleen profetie met uitleg toestaan enzovoort (1 Kor. 14:26-32).

Deze afspraken hebben een positieve invloed op het verloop van de eredienst:
• Gods Woord komt meer tot zijn recht. Immers, waarom zou God alleen aan de luidruchtige gemeenteleden openbaringen geven?;
• de zwakken worden beschermd. Ook degenen die stiller en bescheidener zijn, krijgen op deze manier een kans;
• de geestelijke 'kwaliteit' van de bijdragen wordt groter. Zulke afspraken verhinderen dat mensen naar voren rennen, zodra ze wat 'voelen'. Zij krijgen even bedenktijd, als het ware. Niet elke oprisping heeft een plaats in de eredienst (of waar dan ook). Wij hebben God niet alleen lief met onze emoties, maar ook met ons verstand;
• de eredienst wordt meer een gezamenlijk gebeuren. De praktijk in Korinte, met allerlei oprispingen, was in wezen egoïstisch. Mensen drongen zichzelf naar voren en alle anderen moesten op dat moment maar even inschikken. Alleen jouw woord of jouw ervaring telt dan. Op deze manier maak je van de eredienst een individueel gebeuren: je sluit je ogen en zweven maar. Zulke mensen kunnen roerend spreken van hun liefde voor de mensheid, maar zij houden blijkbaar niet genoeg van mensen om anderen ruimte te geven.
God is geen God van wanorde, maar van vrede (1 Kor. 14:33). Die vrede ligt in Christus. Hij is onze vrede, want Hij heeft verschillende soorten mensen aan elkaar gesmeed. Met die vrede is egoïsme in tegenspraak. Die vrede schept een orde van liefde, stichting en het inschikken voor elkaar.

Er is orde en orde...
Tot zover hebben veel lezers misschien instemmend geknikt. Inderdaad, er moet orde zijn in de dienst. En dat betekent dus... Ja, wat betekent dat nu eigenlijk in de praktijk? We hebben gezien wat het voor de Korintiërs betekende, maar wat heeft het ons nu te zeggen dat God wil dat de dingen 'betamelijk en in goede orde geschieden' (1 Kor. 14:40)? De eredienst in Korinte was, ook met deze afspraken, nog levendig genoeg! Het was zeker Paulus' bedoeling niet om alle spontaniteit te doden of alles kapot te organiseren. Zou Paulus onze erediensten misschien niet juist te ordelijk vinden? Zou hij tegenover ons misschien juist iets anders benadrukken? Denk erom: God is een God van vrede, maar Hij is ook de heilige God, die Zijn komst niet laat organiseren. De Geest gaat waarheen Hij wil en niet alleen tussen 9.30u en 11.00u op zondagmorgen, op de door ons verwachte wijze...
God is een God van orde, maar schept Hij soms niet ook verwarring? Doet Hij dat niet juist, wanneer mensen denken alles onder controle te hebben (Gen. 11:7)? Blaast Hij niet ook in onze plannen en organisatie? Kwam Hij op de Pinksterdag niet met veel geruis en tekenen van wind en vuur?

Grens
Orde heeft zijn grens. Soms lijken mensen orde te verwarren met controle, beheersing en absolute voorspelbaarheid. Zodra het vaste ritme ook maar enigszins wordt onderbroken door spontaniteit en onvoorspelbaarheid, waarschuwen ze: de dingen moeten ordelijk geschieden! Meestal bedoelen ze dan: 'Ik moet precies weten wat er over vijf minuten gaat gebeuren en het mag niet later afgelopen zijn dan anders. Ook wil ik geen emotionele toestanden, want ik zou niet weten wat ik daarmee aan moet'.

Orde is echter niet hetzelfde als saaiheid en voorspelbaarheid. Laten we opnieuw het voorbeeld nemen van taal. We hebben gezien dat orde belangrijk is om te kunnen lezen. De taal is aan regels onderworpen. Maar dat betekent niet dat spontaniteit of afwisseling voortaan onmogelijk zijn! Het is niet zo dat elke zin op precies dezelfde manier moet worden geschreven. Integendeel, als je interessant wilt schrijven, moet je de bouw en lengte van je zinnen variëren.
Hetzelfde zien we met muziek. Een verzameling klanken wordt pas muziek als er orde in zit: ritme, maat en afwisselende toonhoogten. Alle muziek is in feite een oneindige, ordelijke variatie op 7 noten (meestal althans). Maar daarom is alle muziek nog niet hetzelfde. Wie naar Arabische muziek luistert, zal misschien eerst moeite hebben om daarin orde te ontdekken. Maar die orde is er wel degelijk. Elke soort muziek heeft zijn eigen orde, een onderliggend patroon dat de noten betekenis geeft.
De Spreukendichter wist er al van dat schijnbaar onordelijke toestanden toch een heel eigen orde kunnen hebben. Hij keek naar de enorme sprinkhanenzwermen die de hemel van Israël verduisterden en merkte op dat zij, ook zonder een duidelijke leider of zichtbare afspraken, toch organisatie hadden. "De sprinkhanen hebben geen koning, maar toch trekken zij gezamenlijk in goede orde op" (Spr. 30:27).

Zo is het ook met erediensten. Wie als gereformeerde christen een Afrikaanse dienst bezoekt, komt terecht in een onbekende wereld. Geen dienst duurt even lang als de vorige. Mensen barsten spontaan uit in de een of andere bijdrage. Kinderen lopen door het gangpad en achterin geeft een moeder een baby de borst. Maar daarmee is het nog geen chaos. Als je er wat langer rondkijkt, ontdek je dat er afspraken zijn. Bepaalde elementen keren regelmatig terug. De volgorde van de diensten is ruwweg hetzelfde. Toch is er veel ruimte voor spontaniteit: iemand komt naar voren om te getuigen van Gods goedheid. Er treedt een koortje op. De collecte wordt een compleet festijn, waarbij mensen dansend naar voren komen om hun geld op een schaal te leggen. Er is variatie in liederen. Enzovoort.

We moeten dus niet te snel denken dat 'orde' altijd onze orde is. In een volgend artikel wil ik daar graag iets meer over zeggen.

Stefan Paas
(dr. S. Paas is evangelisatieconsulent van de CGK.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen