Laat de kerk een veilige plek zijn voor slachtoffers van misbruik

Als je de statistieken doorvertaalt, zitten in elke kerk kinderen die seksueel zijn of worden misbruikt. Die niet zo opbeurende gedachte schoot door me heen nadat ik meerdere artikelen over seksueel grensoverschrijdend gedrag en kindermisbruik las. Ik zocht de artikelen niet bewust op; ze stonden bovenaan op nieuwswebsites. Seksueel kindermisbruik is een rot in de samenleving, in kerken en in gezinnen. Telkens duiken nieuwe verhalen op over jongens en meisjes die werden verkracht of aangerand – jongens en meisjes die pas als ze mannen en vrouwen zijn durven te vertellen over wat hun is aangedaan.

Het meest bleef me het essay bij van een anonieme vrouw (Nederlands Dagblad, 18 januari). Op een indrukwekkende manier vertelt ze wat misbruik met haar heeft gedaan. Ze werd jarenlang seksueel misbruikt door haar vader. Hij maakte haar zelfs zwanger; na een zwangerschap van een paar maanden werd het meisje levenloos geboren. ‘Het was een kwade duivel die zich op mij stortte’, schrijft ze. ‘Puur sadistisch zwart dat mij steeds opnieuw verkrachtte. Op allerlei plaatsen, verschillende leeftijden. Hij zat elke zondag in de kerk, was ouderling. (…) “Heer, die mij ziet zoals ik ben”, zongen we, en: “God kent jou, vanaf het begin.” Hij zong van harte mee.’ Wat een groot contrast tussen de kerkgang op zondag en het misbruik van zijn dochter op zoveel andere momenten.

De vrouw uit in haar artikel boosheid op ‘de christelijke cultuur waarin zulke dingen gebeuren en bedekt worden’. Ze kreeg niet de kans haar verhaal te doen. Mensen vroegen niet door, ‘wanneer ik kapot van vermoeidheid op school aankwam, omdat het misbruik steeds in de nacht plaatsvond’.

De omstanders

Hier gaat het over de omstanders. Die gaan niet vrijuit, betoogt journalist Rinke Verkerk in haar pas verschenen boek Het hele dorp wist het. Aan de hand van het verhaal van Lenneke, een meisje uit het dorp waar Verkerk opgroeide, laat ze zien hoe omstanders de dader de hand boven het hoofd hielden. De schrijver was zelf óók een omstander. Lenneke vertelde dat haar opa haar had aangerand, maar Verkerk ging er niet op in en negeerde haar de volgende dag op school. Dat deed ze niet omdat ze ruzie had met Lenneke, maar omdat de context er niet naar was. Iedereen deed immers een beetje geheimzinnig over de familie van Lenneke. Daar moest je niet mee in verband worden gebracht.

Ben ik ook zo’n omstander? Het is goed om jezelf die vraag te stellen. Gemiddeld 1 op de 30 kinderen krijgt voor zijn twaalfde te maken met seksueel misbruik. Dat betekent dus: in elke klas zit gemiddeld genomen één kind dat seksueel misbruikt wordt. En denk niet dat dat christelijke (of specifieker: protestantse of reformatorische) gemeenschappen voorbijgaat. Zowel gezinnen als kerkelijke gemeenten krijgen er mee te maken. Ook de kerk is helaas niet zelden een plek waar seksueel misbruik plaatsvindt. Twee jaar geleden nog werd een man uit Bunschoten veroordeeld tot een gevangenisstraf vanwege ontucht met minderjarige meisjes. Het misbruik vond onder andere plaats in de crèche van de kerk. Statistisch gezien komen in onze omgeving slachtoffers én daders van seksueel misbruik voor.

Systematisch misbruik

Je kunt denken: het zijn maar incidenten – hoe pijnlijk en schrijnend ook. Maar helaas is de kerk soms ook een plek waar misbruik systematisch voorkomt. Eind januari kwamen de resultaten naar buiten van een groot onderzoek binnen de Evangelische Kirche in Duitsland. De resultaten in het kort: Tussen 1945 en 2020 zijn binnen de kerkelijke context zeker 9400 slachtoffers misbruikt door 3500 daders. Ruim een derde van de daders was gemeentepredikant. We kennen de misbruikschandalen uit de Rooms-Katholieke Kerk, maar ze gaan ook protestantse kerken niet voorbij. Het wetenschappelijk onderzoek laat bovendien zien dat er ‘specifiek protestantse’ factoren zijn die het misbruik bevorderden. Bijvoorbeeld: een positief zelfbeeld (‘bij ons komt misbruik niet voor’), een sterke gerichtheid op harmonie en de belangrijke positie van de voorganger. Natuurlijk, ook in allerlei andere contexten (zoals de sportwereld) komt misbruik voor. Maar als christelijke gemeenschap zijn wij verantwoordelijk voor wat in ónze context gebeurt.

Dit alles bij elkaar – de persoonlijke verhalen én het wetenschappelijk onderzoek – maken mij somber en alert. Somber: houdt het dan nooit op? Is de bodem van de put nog niet in zicht? Wat moet er gebeuren voordat mensen (veelal mannen) hiermee stoppen? De artikelen maken mij ook alert. Alert op signalen van kinderen. Alert op taalgebruik en grapjes van volwassenen. Alert ook op bepaalde kerkelijke structuren die mogelijk eerder misbruik in stand houden dan tegengaan.

Veilige kerk

In de kerk komen slachtoffers, daders en omstanders. Misschien bent u slachtoffer van seksueel misbruik – recent of al decennia geleden. Ik hoop dat de kerk voor u een veilige plek is én dat u iemand heeft gevonden (binnen of buiten de kerk) met wie u kunt praten over de negatieve ervaringen. Dat kan heel erg moeilijk zijn, maar is wel een eerste stap naar herstel en recht.

Misschien bent u dader. Misschien ging u eenmalig over de schreef, misschien maakt u al jarenlang misbruik van iemand. Het kan zijn dat het u niet lukt om eruit te stappen, terwijl u wel weet dat u niet goed zit. Dan hoop ik óók dat u iemand vindt om te praten. Dat is niet makkelijk en heeft wellicht grote gevolgen, maar besef: nu heeft het óók grote gevolgen, in de eerste plaats voor het slachtoffer maar ook voor uzelf.

Het meest waarschijnlijk is dat u omstander bent – bewust of onbewust. Laten we als kerkgemeenschap een veilige plek vormen voor slachtoffers. Denk niet dat kinderen (of jongeren of volwassenen) vanzelf met hun verhaal waarin misbruik een rol speelt naar buiten zullen komen. Daar is veel vertrouwen en moed voor nodig. Maar áls ze dan hun verhaal vertellen, laat er dan een luisterend oor zijn. Te vaak is misbruik onder het vloerkleed geveegd, onder het mom van vergeving of andere vrome woorden. Hierdoor wordt én het slachtoffer én het evangelie geweld aangedaan.

Het is goed om in de kerk na te gaan of onze structuren zó ingericht zijn dat ze open en transparant zijn. Dat niet te veel macht bij één persoon ligt. Dat mannen samenwerken met vrouwen. Dat we elkaar bevragen en in de gaten houden. Misschien is het nodig om van houten deuren glazen deuren te maken. Dat zal niet alles oplossen – veel misbruik vindt plaats binnen het gezin – maar draagt hopelijk wel bij aan een veilige kerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen